انسان که در حقیقت ، والاترین موجود جهان است و قدرت این را دارد که اشرف تمام مهمانان عالم هستى گردد وجودش مرکب از چهار عنصر بسیار مهم است که با توجه به این چهار عنصر ، راه برتر شدن بر تمام موجودات عالم را خواهد یافت :
1 ـ جسم .
2 ـ نفس .
3 ـ عقل .
4 ـ قلب .
جسم انسان ، مرکز جنبشها و فعالیتهاى عملى است ؛ جسم با تمام اعضایى که بستگى به او دارد ، کاسب عمل است و در این مرحله لازم است ، انسان به حدود و مقررات الهى آگاه شود و از حلال و حرام خداوندى مطلع شود ، تا تمام حرکات و فعالیتهاى جسم را با حدود الهى تطبیق نموده و به تعبیر قرآن ، دارنده عمل صالح شود . نفس انسان ، به فرموده قرآن ، مرکز فعالیتهاى اخلاقى و کاسب واقعیتهاى معنوى است و لازم است انسان به صفات پاک و حسنات اخلاقى که از طریق الهام و وحى در اختیار آدمى قرار داده شده آشنا شود ، تا نفس را تهذیب و تزکیه کرده و از آلوده شدن این حقیقت به رذایل در امان بماند و با کسب حسنات به فلاح و رستگارى برسد . قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا .
بىتردید کسى که نفس را [ از آلودگى پاک کرد و ] رشد داد ، رستگار شد . عقل انسان ، مرکز ادراک و میدان فعالیتهاى علمى است ؛ عقل در وجود انسان ، کاسب علم و دانش و معارف و معلومات است و در اسلام براى فرا گرفتن دانش زیاد سفارش شده و باید انسان ، سخت مواظب کسب عقل باشد که خداى ناخواسته ، این ظرف با عظمت الهى مرکز آموزشهاى شیطانى گردد ، چون عقل اگر موفق به کسب معارف الهیه شود ، نیرومندترین عامل کمک به انسان براى عبادت حق است و مهمترین کسبش به فرموده معصوم کسب بهشت خواهد بود .
قلب انسان ، این عضو حساس ، این عنصر با عظمت ، این ظرف گستردهاى که در تمام عالم به گستردگى او یافت نمىشود ، کاسب محبت ، عشق ، مهر ، عاطفه ، رقّت ، ایمان ، یقین و امثال این واقعیتها است ، البته در صورتى که انسان در تمام لحظات قلبش بیدار باشد ، قلب به کسب این حقایق که مایههاى خیر دنیا و آخرت انسان است اقدام مىکند و گرنه انسان اگر از این بخش مهم وجود غفلت بورزد ، وقتى بیدار مىشود که قلب به کسب ریا ، نفاق ، شرک ، کفر ، جحد ، انکار ، غرور و ... آلوده شده ، آنگاه پاک کردن این عنصر قلب که فقط براى تجلى نور دوست خلق شده کار بسیار مشکلى خواهد بود و آدمى وقتى پشیمان مىشود که کار از کار گذشته و چیزى جز ضرر و زیان و خسارت ابدى براى او نمانده است !!
قرآن مجید ، قلب را مرکز بسیارى از فعالیتها مىداند و انسان را در برابر افعال قلب مسؤول دانسته و از آدمى مىخواهد حتما راهى را بپیماید که منتهى به تحقق سلامت ، در ذات قلب گردد و بتوان از این قلب براى حضرت یار ، قلب سلیم ساخت .
برگرفته از کتاب عرفان اسلامی استاد حسین انصاریان
seyed